مزایا و معایب ازدواج فامیلی!
ازدواج خویشاوندی پدیده‌ای است که عمیقا ریشه در فرهنگ برخی جوامع دارد. این شیوه ازدواج در مردمان غرب آسیا، جنوب هند و شمال آفریقا محبوبیت زیادی داشته و حدود 50-20 درصد از ازدواج‌ها را شامل می‌شود. در ایران نیز در یک مطالعه میانگین کلی ازدواج‌های فامیلی حدود 6/38 درصد تخمین‌زده شده و شایع‌ترین شکل آن ازدواج بین اقوام درجه اول مثل دخترخاله-پسرخاله و دخترعمو-پسرعمو و... است. تفاوت‌هایی در شیوع و مدل‌های مختلف این نوع ازدواج بر اساس مسائل قومی، مذهبی، نژادی و ناحیه جغرافیایی و حتی شیعه یا سنی بودن افراد وجود دارد و جالب اینکه درصد بالایی از ازدواج‌های فامیلی در بخش مرفه جامعه دیده می‌شود اما این ازدواج‌ها مشکلاتی در پی دارد به طوری که در سال 2010میلادی در 25 ایالت آمریکا ازدواج خویشاوندی درجه اول به علت شیوع نقایص و ناهنجاری‌های ژنتیکی منع شد و در 6 ایالت دیگرتحت شرایط خاصی مثل سن بالا یا نازایی یکی از طرفین یا هر دو یا ارائه گواهی مشاوره ازدواج معتبر اجازه انجام آن داده شد. حتی در بعضی مناطق اجازه یک ازدواج فامیلی در خانواده صادر می‌شود اما از ازدواج فامیلی دوم در همان خانواده جلوگیری می‌کنند.
مزایای ازدواج فامیلی
برخی مطالعات جامعه‌شناختی نشان داده ثبات زندگی زناشویی در ازدواج‌های فامیلی به دلیل سازگاری و همخوانی بیشتر بین همسران و خانواده‌هایشان بیشتر است. همچنین افراد فامیل به علت رفت و آمد و معاشرت بیشتر با یکدیگر شناخت بهتر و بیشتری از اخلاق، اعمال و رفتار هم دارند و همین شناخت احتمال انتخاب گزینه مناسب جهت ازدواج را بالاتر می‌برد.
از آنجا که همواره نگرانی و دغدغه‌هایی برای زنان در مورد عدم تامین و حمایت آنها در مورد مسائل مالی و سلامت در زندگی وجود دارد، گمان می‌کنند ازدواج خویشاوندی پشتوانه محکم‌تری نسبت به قوانین موجود در جامعه برای حفظ وضعیت و دفاع از حقوق آنهاست.
در بعضی موارد این باور وجود دارد که ازدواج فامیلی باعث تحکیم پیوندهای خانوادگی و همبستگی بین اعضا و شکل‌گیری فرصت‌های عالی برای انتقال ارزش‌های فرهنگی خانواده و تداوم آن طی نسل‌های متمادی در خانواده می‌شود.
در ازدواج‌های فامیلی مذاکرات قبل از ازدواج در باب مسائل مالی اغلب به راحتی انجام می‌گیرد و مقدمات و لوازم ازدواج مانند مهریه، جهیزیه و مراسم عقد و عروسی با تسهیلات و هزینه کمتری فراهم می‌شود.
یکی دیگر از دلایل اصرار بعضی به ازدواج با یکی از اعضای فامیل، این است که خانواده‌ها و به‌خصوص والدین دختر خانم‌ها ترجیح می‌دهند دخترشان به جای ازدواج با غریبه و زندگی در محلی دور از دسترس آنها با فردی از اقوام ازدواج و نزدیک به آنها زندگی کند و از لذت ملاقات و حضور نوه‌هایشان برخوردار شوند.
علاوه بر اینها، بسیاری از خانواده‌های متمول ترجیح می‌دهند با ازدواج خویشاوندی اموال و دارایی‌های خود را درون خانواده نگه دارند و نسل به نسل انتقال دهند.
بعضی از مطالعات حاکی از این است که طلاق و جدایی در ازدواج‌های خویشاوندی کمتر است. البته حقیقت این مطلب بیشتر از آنجا ناشی می‌شود که طلاق در ازدواج‌های فامیلی سخت‌تر از ازدواج‌های دیگر انجام می‌گیرد چراکه با جدایی دو نفر از هم، اغلب کل روابط خانوادگی تحت‌‌الشعاع قرار می‌گیرد و ممکن است باعث از هم پاشیده شدن یک فامیل شود، بنابراین در اکثر موارد در صورت ایجاد اختلاف، بزرگان و ریش‌سفیدان بین زن و شوهر داوری و آشتی و مسالمت را بین آنها برقرار می‌کنند.
معایب ازدواج فامیلی
اول اینکه احتمال دخالت اطرافیان در زندگی زن و شوهر در ازدواج‌های فامیلی بیشتر از سایر ازدواج‌هاست و دامنه این دخالت‌ها معمولا گسترده‌تر و فراتر از خانواده‌های درجه 1 دوطرف است و اغلب به کل فامیل کشیده می‌شود. مراقبان بهداشت و سلامت و متخصصان علم ژنتیک، خطر بیماری‌های مادرزادی انتقال‌یافته به فرزندان را در مقابل تمام مزایای بالقوه اجتماعی-اقتصادی ازدواج‌های فامیلی مهم و جدی قلمداد می‌کنند و در خصوص آن هشدار می‌دهند.
در ازدواج‌های فامیلی در مقایسه با سایر ازدواج‌ها نرخ باروری و تولد کمی بالاتر است و میزان سقط تفاوت بارزی ندارد. مرده‌زایی و مرگ نوزاد از جمعیت عمومی بالاتر و شیوع نقایص حین تولد حدود 3-2 درصد بیشتر از نوزادان حاصل از ازدواج غیرفامیلی است. هرچند شاید این تفاوت درصدی اندک باشد اما با احتساب آمار موالید سالانه عدد قابل‌توجهی به دست می‌آید.
علت بالا بودن نقایص و اختلالات مادرزادی از این قرار است که زمانی که ژن مخصوص بیماری در پدران و اجداد مشترک زن و شوهر وجود داشته باشد و از یک طرف به مادر و از طرف دیگر به پدر منتقل شود و این ژن مخصوص هم از پدر و هم از مادر به کودک به ارث برسد، در نتیجه تجمع این ژن در فرزند احتمال بروز و شدت آن بیماری بیشتر خواهد شد.
ضرورت غربالگریدر بسیاری از مطالعات روی ارتباط
نشانگان داون (نوعی عقب‌ماندگی ذهنی) با ازدواج خویشاوندی تمرکز‌شده و نتایج نشان داده بسیاری از ازدواج‌های فامیلی باعث خواهد شد فرزندان متولدشده عقب‌افتاده باشند. البته هر ازدواج فامیلی‌ای این نتیجه را نمی‌دهد.
آمار نشان می‌دهد احتمال تولد کودکان معلول، ناقص و مبتلا به نابینایی و ناشنوایی، اختلالات خونی و ناهنجاری‌های استخوانی، صرع، اختلالات ذهنی و یادگیری و عقب‌ماندگی رشد در ازدواج‌های فامیلی بیشتر است.
ارتباط بین ازدواج‌های خویشاوندی با بیماری‌های پیچیده با شروع تاخیری مانند دیابت، قلبی-عروقی، فشارخون بالا، اسکیزوفرنی(جنون) و سرطان‌ها مبهم است و به مطالعات بیشتری برای کنترل عوامل متعدد مداخله‌کننده در نتیجه مطالعه نیاز دارد.
اگرچه به دنیا آمدن کودک بیمار یا معیوب و ناقص در ازدواج‌های فامیلی یک احتمال است اما با توجه به مشکلات زیاد ناشی از آن و زندگی سخت و دردناک این کودکان باید برای کاهش این احتمال اقداماتی انجام گیرد. از آنجا که وجود یک بیماری در پدران و اجداد مشترک همسران باعث بروز بیماری در نسل‌های بعد می‌شود، مراجعه به متخصصان علم ژنتیک و تهیه شجره‌نامه‌ها و انجام آزمایش‌های لازم پیش از ازدواج و تست‌های غربالگری حین بارداری، از ارکان مهم برای کاهش احتمال تولد فرزند بیمار در ازدواج‌های فامیلی است چراکه آزمایش‌های مرسومی که امروزه برای افراد در آستانه ازدواج انجام می‌شود، فقط امکان بروز تالاسمی را بررسی می‌کنند در حالی که بررسی‌های بیشتری در این زمینه لازم است.
دکتر بهاره صباغ‌ابریشمی-روان‌پزشک و روان‌درمانگر جنسی
منبع: هفته نامه سلامت
